Leidt verandering tot Kafkaiaanse toestanden?
Kafka onderscheid zich in zijn werk door een nachtmerrieachtige, onheilspellende sfeer waarin bureaucratie en een onpersoonlijke maatschappij meer greep krijgen op het individu.Vasthouden aan het oude.
Critici van mensen die anders willen organiseren, dwarsdenkers en kantelaars waarschuwen steeds meer voor Kafkaiaanse toestanden maar in hoeverre is de kritiek terecht? Ik durf te stellen dat die kritiek voornamelijk voortkomt uit angst en uit het willen vasthouden aan het oude. De angst ontstaat door de onbekendheid met wat komen gaat en het vasthouden aan het oude wordt ingegeven door zekerheid en comfort.
Zelfde budget, andere resultaten.
Neem nu de zorg: verpleeghuizen en verzorgingstehuizen worden op dezelfde manier gefinancierd en ontvangen een jaarlijks budget. Hoe kan het vervolgens dat één verpleeghuis maximale en kwalitatief hoogstaande zorg kan leveren en het andere verpleeghuis jaarlijks in de rode cijfers eindigt en matige zorg levert? Ligt dat aan het personeel, aan het management, de directie of de organisatie van de zorg?
Anders.
Kantelaars, dwarsdenkers en andersdenkenden onderkennen natuurlijk ook de complexiteit van het organiseren en financieren. Zij hebben evenmin de wijsheid in pacht, maar toch hebben zij minimaal één ding niet gemeen met de gevestigde orde: zij zoeken de oplossing niet in meer geld maar in anders organiseren. Kars Hazelaar, voorzitter van de Raad van Bestuur zorgorganisatie Opella licht toe: ‘wij onderkennen dat er veel problemen in de zorg zijn, maar wij vinden ze oplosbaar en dat is een heel ander uitgangspunt. Wij hoeven niet meer geld, wij hebben juist anders georganiseerd, waardoor de zorg dichter bij de mensen komt.’
VWS en Inspectie.
Uit een onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg blijkt dat 17% van de verzorgingsinstellingen werkt met voldoende gekwalificeerd personeel. Dit betekent dat 83% werkt met personeel dat niet of onvoldoende is geschoold, bijgeschoold dan wel is nageschoold. VWS is een aantal jaren geleden een proef gestart om het aantal regels in de zorg te verminderen. Opella is één van de instellingen en Hazelaar licht toe wat zij hebben gedaan tijdens die proef.
Alles draait om medewerker en cliënt.
‘De eerste taak van een werkgever is om in je werknemers te investeren door ze goed op te leiden. Maar daar blijft het niet bij: nascholing en bijscholing zijn van levensbelang. Onze medewerkers worden voortdurend opgeleid. We hebben daarvoor de samenwerking gezocht met ROC’s en HBO opleidingen. Zorg is geen protocol of voorschrift, nee, zorg is iets dat je afstemt met je cliënt, de familie en – zonodig – medici. Dit vergt intensieve samenwerking en afstemming.’ Opella heeft gekozen voor weinig management. Hazelaar: ‘Doordat we het management hebben afgeschaald, komen meer handen vrij op de werkvloer en dat betekent dus meer en kwalitatief betere aandacht voor de cliënt. Dit betekent ook dat de verantwoordelijkheden worden teruggegeven aan de werkvloer. Hierdoor zijn veel regels overbodig en als er al regels nodig zijn dan maak je als verantwoordelijke verzorger afspraken met de cliënt en de familie. En dan werken regels, of zo je wilt, afspraken, veel beter want ze zijn afgestemd op de persoonlijke omstandigheden.’
Volhouden.
Hazelaar erkent dat regelarme zorg niet gemakkelijk is. ‘Het implementeren van nieuwe werkwijzen en afspraken is gemakkelijk, het moeilijkste zit in het volhouden. Dat is de grote uitdaging.’
Andere bedrijven en organisaties.
Als je leest hoe Hazelaar het in zijn instelling heeft aangepakt, kun je je afvragen waarom bedrijven en organisaties niet overgaan tot schrappen van regels. Want iedereen vindt dat er overal teveel regels zijn maar niemand die er wat aan doet.
Voorbeeld:
Een zorgverzekeraar heeft alle handelingen in het klantcontact nauwkeurig vastgelegd in een protocol. Dit behelst meer dan 100 pagina’s en van iedere medewerker wordt verwacht conform het protocol te handelen. Controle vindt plaats door het monitoren van gesprekken, waarbij deze worden beoordeeld op basis van een lange lijst criteria. Er is nauwelijks ruimte voor eigen initiatief.
Het management van deze zorgverzekeraar wil ‘in control’ blijven en geeft de medewerkers nauwelijks eigen verantwoordelijkheid. Een aantal jaren geleden zijn de regels wat versoepeld om medewerkers meer eigen invulling aan de gesprekken te geven. De klanttevredenheid en de medewerkerstevredenheid steeg zienderogen, doch in de ogen van het management duurden de gesprekken te lang. Daarom werd besloten om die maatregel terug te draaien.
Voorbeelden spreken Kafka tegen.
Steeds meer bedrijven besluiten om het ‘anders’ te doen en steeds meer burgers nemen het initiatief in eigen handen en organiseren zelf van alles: zorg, energie, vervoer, ontspanning et cetera, etc. Er zijn zelfs al burgerinitiatieven die een eigen munteenheid hanteren en met succes en zonder dat er kafkaiaanse toestanden ontstaan.
Noaberschap.
In Twente en de Achterhoek kende men vroeger het noaberschap. In veel plattelandsgemeenten komt deze vorm van buurthulp nog steeds veel voor. Met name in de agrarische en in de veesector werkt dit prima: gaat een landbouwer of veehouder op vakantie of is hij arbeidsongeschikt, dan neemt de noaberschap de verzorging tijdelijk over. Ook ontstaan overal broodfondsen waarbij ondernemers zich tegen een zeer schappelijk tarief kunnen verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Ook wordt er steeds meer gebruik gemaakt van het fenomeen ‘diensten voor diensten’: ik schilder jouw huis, jij legt mijn tuin aan.
Eigen positie.
Dat critici en ook de overheid bang zijn voor kafkaiaanse toestanden is niet zo verwonderlijk: ze dreigen hierdoor de greep op zaken te verliezen en dat verklaart ook de regelzucht van de overheid. Over het organiseren en de effecten van regelarme zorg is een rapport geschreven en dat is in een Tweede Kamer besproken. Alle partijen waren het eens met de inhoud. Nu ligt het in de la van staatssecretaris Van Rijn. Af en toe doet hij vage toezeggingen en prijst hij de inhoud van het rapport, maar daar blijft het bij. In mijn ogen heerst er bij critici en overheid geen angst voor kafkaiaanse toestanden, er heerst alleen angst voor hun eigen positie. In dat opzicht heeft Kafka het gelijk dus wel aan zijn kant gekregen.
Bronnen:
Voor de citaten van Kars Hazelaar is gebruik gemaakt van een uitzending van NPO Radio1 van 22 december 2014.
Noaberschap: interview met Bennie Jolink uit Netwerk December 2014.